İster bir mucit, ister bir yazar veya bir sanatçı olun, bunların her birinin ne anlama geldiğini ve çalışmanızı korumak için hangisine ihtiyacınız olduğunu bilmeniz gerekir.
“Kalbim yırtılıyormuş gibi hissettim.”
Bu cümle sanatçı ve illüstratör Yas Imamura’ya ait, Yas Imamura sanatını çevrimiçi olarak yetkisiz ürünlerde satışta gördüğünde, şok oldu ve şaşırdı.
Fikri mülkiyet hırsızlığı her zaman bir sorun olmuştur, ancak bugünkü kadar çok insanı asla etkilememiştir. Bir fotoğraf çektiyseniz, bir şarkı kaydettiyseniz veya bir mektup yazdıysanız, büyük olasılıkla bir telif hakkı oluşturdunuz demektir. Küçük bir işletme işletiyorsanız, muhtemelen ticari marka koruması almaya hak kazanırsınız ve bir şey icat ederseniz, patentini alabilirsiniz. Ancak, çalışmanızı çevrimiçi olarak dağıtmayı kolaylaştıran aynı araçlar, çalmayı her zamankinden daha kolay hale getirir.
Fikri mülkiyet veya IP, her ürün ve hizmette vardır, ancak vekil olmayan neredeyse hiç kimse sanatlarını, işlerini veya icatlarını nasıl koruyacağını anlamaz. Bu makale gerçek yasal tavsiye yerine geçmez, ancak bu başlıklar hakkında sorular sormanızı sağlar. IP yasası çok geniş olduğundan, muhtemelen duyduğunuz temel terimlere odaklanacaksınız: telif hakları, ticari markalar ve patentler.
Telif hakkı nedir?
Telif hakları orijinal sanat eserlerini korur. Buna fotoğraflar, kitaplar, filmler, şarkılar, resimler, yazılım kodları, mimari ve hatta şu anda okuduğunuz makale gibi şeyler dahildir. Telif hakları, sahiplerine temeldeki eseri çoğaltma ve bundan yararlanma hakkı verir.
Temel prensip basittir; Orijinal bir şey yaratırsanız, onunla ne yapacağınızı seçersiniz. Telif hakları, oluşturma sırasında direkt oluşur, ancak daha güçlü koruma almak için yasal olarak kayıt altına alınmalıdır.
New Hampshire Üniversitesi akademik işler dekanı ve hukuk profesörü Tonya Evans, “Yaratıcıların orijinal yaratıcı çalışmalarını telif hakkı olmadan önce kaydettirmeleri gerekmiyor çünkü haklar iş somut bir şekilde düzeltildiğinde otomatik olarak mevcut olur. “Ancak içerik oluşturucular daha fazla koruma için kaydettirmelidir.”
Telif hakkınız kayıtlı değilse, genellikle çok daha düşük ve kanıtlanması daha zor olan gerçek zararların ispatı zor olmaktadır. Uzun lafın kısası, bir anlaşmazlık ortaya çıkarsa, telif hakkınızı kaydettiyseniz hayatınız çok daha kolay olacaktır.
Ayrıca çok daha zengin olabilirsiniz. Hemen hemen her ülkede, bugün oluşturulan bir telif hakkı en azından yazarın ömrü artı 50 yıl sürer. Amerika Birleşik Devletleri’nde ve Avrupa’nın çoğunda ve ülkemizde yazarın hayatı artı 70 yıldır. Yaratan bir şirket ise, koruma en az 95 yıldır.
Bu nedenle doğru telif hakkı son derece değerli olabilir. Bir hit şarkı, film veya kitap, yaratıcının büyük torunlarının hayatına makul bir şekilde telif hakkı ile maddi katkı sağlayabilir. Ve bunu dünyanın her yerinde yapabilir. Uluslararası telif hakkı diye bir şey yoktur, ancak birçok anlaşma ABD telif haklarının çoğu ülkede en azından bazı korumalara sahip olduğu anlamına gelir.
Telif hakkı kaydı kolay ve ucuzdur. Çevrimiçi olarak kendiniz yapabilirsiniz ve ücretlendirme şu anda çoğu kayıt için 65 ABD dolarıdır, ancak 45 ABD dolarına kadar düşebilir.
Ticari marka nedir?
Çoğu kişi ticari markaları düşündüğünde, Coca-Cola, Apple veya McDonald’s gibi marka isimlerini düşünürler. Bunlar iyi örneklerdir, ancak kategori daha da geniştir.
“Bir ticari marka, bir ürünü diğerinden tanımlamak ve ayırt etmek için ticarette kullanılan bir kelimeyi, cümleyi, sembolü veya cihazı – işareti – korur”. “I’m lovin’ it” sloganı McDonald’s’ın ticari markasıdır ve Coca-Cola’ya kavisli cam şişelerinin tasarımı konusunda bir marka verilmiştir.
Ticari markalar, ürünler arasındaki farkları netleştirerek işletmelere ve kullanıcılara yardımcı olur. Herkes bir gazlı içecek şirketi kurabilir, ancak sadece bir gazlı içecek Coca-Cola olarak adlandırılabilir. Birçok otel zinciri var olup, sadece biri Four Seasons olarak anılır. Birçok kafe vardır ama sadece bir Starbucks vardır. Birçok havayolu şirketi vardır, ama sadece bir Delta havayolu vardır.
Ancak bir şirketin bir tür ürün ya da hizmet için ticari markasına sahip olması, diğer şirketlerin farklı bir ürün türü için aynı adı kullanamayacağı anlamına gelmez.
Her şey “tüketicinin kullanımının bir ürünü karıştırıp karıştırmayacağı” ile ilgilidir. “Örneğin, birisinin McDonald’s otomobil parçaları üretebilir, çünkü tüketicilerin malların kaynağıyla karıştırılmaları veya Big Mac’lerin hizmet vermesini beklemeleri olası değildir.” Delta Dental, Delta Air Lines ve Delta armatürlerin bir arada var olmasının nedeni budur. İşletmeleri, tüketicilerin kafasının karışmayacağı kadar farklı olmalarıdır.
Mallar ve hizmetler için 45 ticari marka kategorisi vardır, yani benzer öğeler genellikle bir sınıfta birleştirilir. Ancak ürün veya hizmetinizin hangi sınıfa ait olduğu her zaman açık değildir. Örneğin, 29. sınıf “korunmuş, dondurulmuş, kurutulmuş ve pişmiş meyve ve sebzeler” içerir, ancak 5. sınıftaki bebek mamasını içermez.
Telif hakları gibi, ticari markalar da resmi olarak kayıtlı olmasalar bile bazı ortak yasa korumasına sahip olabilirler. Ancak, telif haklarından farklı olarak, ticari marka kullanıldığı sürece sonsuza kadar yenilenebilir. Bu yüzden Coca-Cola adını kullanarak bir gazlı içecek satmayı beklemeyin.
Ticari marka başvurusunda bulunmak, mal sınıfı başına en az 225 $ ‘dır. Bir vekilin/avukatın dosya göndermesi gerekmese de, ticari marka kayıt sistemi telif haklarından daha karmaşıktır ve ABD Patent ve Ticari Marka Bürosu’ndaki uzmanların incelenmesine itirazlar gerekebilir. Bu nedenle vekil ile çalışmak sizi olası ciddi maliyetlerden koruyacaktır.
Patent nedir?
Patentler, farmasötik ilaçlar, karmaşık makineler veya gelişmiş yazılımlar gibi yeni buluşları veya keşifleri korur. Başkalarının buluşu kullanmasını veya ithal etmesini yasaklayan bir patent, sahibine yenilik konusunda tekel hakkı verir, bur süre genellikle 20 yıl sınırlıdır. Bundan sonra, herkes ilgili patenti bilabedel olarak kullanabilir.
Patent sistemi, mucitlerin para kazanma ihtiyacını dengelemeye ve halkın ilerlemelerden yararlanmasına izin vermeye çalışır. Klasik bir örnek yeni bir farmasötik ilaçtır. Geçici bir tekel hakkı ile şirketleri araştırma ve geliştirmeye yatırım yapmaya teşvik eder, bu da sonunda jenerik hale gelen değerli ilaçlara yol açar. Hem ilacı geliştiren şirketin (muhtemelen ondan para kazandıran) hem de kamuoyunun (yeni bir tedaviye sahip olan) fayda sağlaması beklenir.
Patentler fikirleri değil buluşları korur, böylece gerçekten icat etmedikçe ışınlanma veya zaman yolculuğunu patentleyemezsiniz. Buluş ayrıca “yararlı” ve “açık” olmalıdır.
Telif haklarının ve ticari markaların aksine, patentler “ilk gelen ilk alır” sistemi altında çalışır. Bu, buluşunuzu kaydettirmemenizin, bir başkası sizden önce kaydolması durumunda – önce icat etmiş olsanız bile – feci sonuçlara yol açabileceği anlamına gelir.
Patentler rakiplerin yeni buluşlar kullanmasını engellediğinden ve “yararlı” veya “açık olmayan” öznel olabileceğinden, hararetli dava konusu olabilirler. Elon Musk patentleri “piyango bileti” olarak tanımlamıştır.
Patent hukukunun karmaşıklığı ve bu alandaki davaların eğilimi, bir avukatın/vekilin patentle ilerlemesini isteyeceğiniz anlamına gelir. ABD Patent ve Ticari Marka Ofisi, web sitesinde, patent başvurusunda bulunmaya yardımcı olması için her zaman “vekil/avukat temsilcinin kullanılmasını” önerdiğini ancak olmadan da başvuruda bulunabileceğinizi belirtmektedir.
Teorik olarak, kendiniz başvuru yaparsanız patent başvurusu nispeten uygun olabilir ve toplam ücret 1000 dolar civarındadır. Uygulamada, son derece teknik olan bu sürecin dosyalama ücretleri ve yasal temsili, on binlerce olmasa bile maliyetleri binlere kolayca itebilir.
Kaçınılması gereken bir tuzak: ‘Zavallı Adamın Telif Hakkı’
Ne tür bir fikri mülkiyetiniz olursa olsun, eserin değere sahip olduğuna inanıyorsanız, hiçbir şey yasal kayıt yerine geçemez.
Fikir veya buluşunuzla, genellikle “Zavallı Adamın Telif Hakkı” olarak bilinen bir mektubu postalamak, fikirlerinizi zaten kağıda koymanın ötesinde “ek koruma” sağlamaz.
“Fikri ve sınai mülkiyet hakkım için başka birinin savaşması omuzlarımdan büyük bir ağırlık” alır.
Hangi yolu seçerseniz seçin, yasal haklarınızı anladığınızdan emin olmanız önemlidir. Küçük işletme sahibi veya sanatçı olarak fikri mülkiyetiniz sahip olduğunuz en değerli varlık olabilir. Buna uygun hareket aldığınızdan emin olunuz.
Kaynak olarak The New York Times